Barometar Titusa Mačkovića
Barometar sa termometrom iz umetničke zbirke Gradskog muzeja Subotica, može da se navede i kao deo kolekcije primenjene umetnosti, tj. stilski oblikovanog mobilijara iz druge polovine 19. veka, perioda istoricizma. Ovaj primerak meteorološkog uređaja je pripadao arhitekti Titusu Mačkoviću (Subotica, 1851 – Subotica, 1919), istaknutoj ličnosti istorije arhitekture Subotice. Predmet visine 62 cm, koji se kačio na zid, u muzejsku zbirku je dospeo otkupom 2009. godine, zajedno sa grupom predmeta koji su nekada pripadali poznatom arhitekti i njegovoj porodici. Jedan deo tog korpusa je od prošle godine izložen u subotičkom muzeju na izložbi Istoricizam u Subotici. Publika još i tokom ove godine, osim Mačkovićevog barometra, može da vidi njegov sat kukavicu, dve knjige bajki na nemačkom jeziku njegove dece, kao i mali orman u stilu Napoleona III, te akvarel naslikan od strane arhitekte 1871.
Titus Mačković je studirao arhitekturu u Cirihu, Ahenu i Beču, a putovao je po Nemačkoj, Francuskoj, Švajcarskoj, Engleskoj, Belgiji, Holandiji i Italiji. Zahvaljujući studijama od 1869, a naročito zahvaljujući uticaju ciriškog profesora, zagovornika neorenesanse, nemačkog arhitekte Gotfrida Sempera (Gottfried Semper), postao je dobar poznavaoc i graditelj perioda istoricizma. U manjem obimu je projektovao i u stilu secesije. U dva maha je bio angažovan kao glavni gradski inženjer Subotice (1878–1879, 1884–1890). Od druge polovine 19. veka realizovao oko 400 projekata (kuće, najamne palate, vile, škole, fabrike, klanicu, crkve itd), definišući osnovni profil gradskog jezgra Subotice. Kao primere navodimo neorenesansnu kuću gradonačelnika Lazara Mamužića nadomak željezničke stanice i kuću gradonačelnika Karolja Biroa u stilu neogotike, zgradu današnje velike pošte i zgradu O. Š. „Ivan Goran Kovačić”, kao i monumentalnu neorenesansnu zgradu Subotičanima poznatu kao „Žuta kuća”. Na fasadi svoje stambene palate u današnjoj ulici Braće Radića 4., primenio je stil neobaroka (projekat 1892). Sa suprugom, Katinkom rođ. Manojlović, su imali šestoro dece. Bavio se i preduzetništvom. Njegova ciglana i danas je poznata kao „Mačkovićeva ciglana“.
Za izumitelja barometra se smatra Evanđelista Toričeli (Evangelista Torricelli), pomoćnik italijanskog naučnika Galilea Galileja (Galileo Galilei) koji je uočio da vazduh ima težinu. Dok je Toričeli odredio težinu atmosferskog vazduha ili vazdušni pritisak oko 1644, sam termin barometra je 1665/1666. uveo irski prirodnjak Robert Bojl (Robert Boyle). Barometar Titusa Mačkovića ne korsti živu, nego je tip metalnog barometra: ima meh od bronze, koji se širi kad je okolo manji pritisak, a skuplja kad je pritisak veći. Te promene se prenose na kazaljke. Ovakav barometer se naziva aneroidni. Iznad barometra, u gornjem delu drvenog kućišta, nalazi se termometar koji pokazuje temperaturu sa dve skale: Reomirovom i Celzijusovom. Reomirova (René Antoine Ferchault de Réaumur) temperaturna skala je nastala 1730.
Određeni dekorativni elementi, arhitektonski komponovanog, drvenog kućišta su izrađeni mašinom za struganje drveta. Prvi strugovi su bili poznati još od doba antike, po grčkoj mitologiji strug je izmislio Dedal, otac Ikara. Strugovi sa mehaničkog podrškom su nastali sredinom 18. veka, a moderna, konvencionalna varijanta je krenula u upotrebu početkom 19. veka, što se odrazilo i u dekoraciji te oblikovanju nameštaja. Drveno kućište priloženog meteorolškog uređaja je restaurirao Subotičanin, Grgo Abraham. Predmet prikazujemo u mesecu martu jer se svakog 23. marta, u znak sećanja na dan osnivanja Svetske meteorološke organizacije (WMO), obeležava Svetski dan meteorologije. Na kraju da pomenemo dostojnu paralelu sada predstavljenog muzejskog predmeta: palićki meteorološki stub, koji je podignut 1870. sa barometrom i termometrom na obali Palićkog jezera.
Tekst: Olga K. Ninkov, istoričar umetnosti
Foto: Svetlana Kolović
