Henrik E. Acel: Ples vila
Henrik E. Acel: Ples vila, 1904, Umetničko odeljenje, Gradski muzej Subotica (inv. br. U–994)
Autor secesijske slike u obliku triptiha, sa prikazom plahotivog kola vila u okrilju prolećnog pejzaža, je Henrik Emil Acel /prvobitno Austerlitz/ (Veliki Varadin, danas Oradea, 1876 – Budimpešta, 1946) slikar i primenjeni umetnik, koji je u Subotici živeo dvanaest godina: od 1903. do 1915. – doprinoseći ekspanziji secesije. Mnogima je poznat po slici sa prikazom stare subotičke gradske kuće, smeštenoj u takozvanoj maloj sali za venčavanje na prvom spratu secesijske gradske kuće.
U umetničkoj zbirci Gradskog muzeja Subotica se čuva nekoliko umetnikovih slikarskih dela, među kojima je Ples vila. Slika je nastala 1904, u tehnici ulja na platnu, u prvoj fazi pojave secesijske arhitekture u Subotici (dimenzije su joj: 147 x 147 cm, signatura dole desno: Aczél Henrik 1904.). Pre njenog nastanka je završena subotička secesijska sinagoga, u istoj godini sa nastankom slike je izgrađena Rajhlova palata, dok je zgrada u kojoj se delo danas nalazi – palata pedijatra dr Mikše Demetera, kasnije zgrada štamparije Minerva, a danas subotičkog muzeja – igrađena je dve godine kasnije. Ovakav kontekst nam pomaže da shvatimo duhovnost i karakteristike stila, kao i činjenicu da je secesija bila prisutna ne samo u arhitekturi nego i u drugim granama likovne i primenjene umetnosti, industrijskom dizajnu, književnosti, muzici, u formi života itd. Secesija je bila sveobuhvatni stil, te ako govorimo o njoj ne smemo zaboraviti ni primere i autore u oblasti pokretnih kulturnih dobara – u protivnom ne dobijamo celovitu sliku.
U slikarstvu secesije uočavamo prisustvo secesije i simbolizma. Ples vila je nastao u maniru su kulta lepote i harmonije internacionalne secesije i svetlog je kolorita. Ljubičaste i narandžaste nijanse pripadaju osnovnom koloritu secesijskog slikarstva i sklonosti njenih poklonika ka prelaznim fenomenima, kao što su zora ili suton, leptir, vilin konjic, oblaci, talasi, dim itd. U prvom planu triptiha bujaju beli cvetovi ladoleža, a u dubini slike na obali jezera postavljenog u centru kompozicije, četiri ženska lika u belim dugim haljinama razigranih nabora plahovito plešu kolo. Motiv plesa devojaka u kolu je ikonografski obrazac koji je poznat iz vremena renesanse, ali u secesiji dobija novi zamah. Nalazimo ga na primer na naslovnoj strani nemačkog časopisa Jugend (1897) u vidu reprodukcije rada Ludviga fon Cumbuša, na tapiseriji Hansa Kristijansena pod nazivom Prolećno kolo (1900), na slici Ištvana Zičija Hunor i Magor (1905), na primeru pozne secesije na slici Paje Jovanovića Parsifal (1920/26) itd. Sadržaj Plesa vila sa jedne strane ima koren u narodnom verovanju po kome vile plešu, a s druge nas upućuje na drevno značenje, po kome je ples prostorni prikaz kretanja duše, magična radnja koja usklađenim ritmom kretanja svih delova tela inicira harmoniju između zemlje i neba. Kao takva, tema je u potpunosti secesijska i izvedena kao utopijska slika rajske lepote. U slučaju priložene slike, istraživanja su pokazala da je umetnik kao predložak za oblikovanje ženskih figura i njihov ples, koristio identičan prikaz italijanskog umetnika Leonarda Bistolfija na poveljama koje su dodeljivane 1902. na Međunarodnoj izložbi dekorativne umetnosti u Torinu. Acel je više puta boravio u Italiji da bi se usavršavao, a ova izložba je bila ključna prekretnica u evoluciji italijanskog industrijskog dizajna i značajan događaj koji je proslavio trijumf secesije.
Slika Plesa vila ujedno ukazuje na revoluciju u umetnosti plesa, kada moderne igračice ostavljaju špic-patike i korset, plešući bose u duhu secesije slobodan ples, bez stega klasičnih formi pokreta i odeće. Neke od najpoznatijih takvih plesačica su bile Isidora Dankan i Loi Fuler, koja je inspirisala mnoge likovne umetnike (Toulouse-Lautrec, Theodor Heine, Hermann Obrist, Koloman Moser) i čiji ples sa velikim tananim tekstilom pričvršćenim na duge štapove, je subotička publika mogla da vidi 1905. u bioskopu Lifka. Koliko se takav ples širio našim krajevima i bio poznat kako u pokretima tako i u pogledu plesnih haljina, nije nam poznato detaljnije. Kao podatak, a u kontekstu slike Plesa vila, donosimo informaciju o jedinstvenom snimku plesačice „Baba Markovits“, nastao u ateljeu somborskog fotografa Šajba (Scheib). Fotografija se nalazi u zbirci Istorijskog odeljenja Gradskog muzeja Subotica, pod inventarnim brojem I–1406, a reprodukovali smo je, kao i sliku Plesa vila, u knjizi „Secesija u subotičkim javnim zbirkama” (Gradski muzej Subotica, 2013).
Tekst: Olga K. Ninkov, istoričar umetnosti-muzejski savetnik
Fotografija o slici Henrika Acela: Mikloš Hever, fotograf
